W niedawnym artykule na temat uważności (znajdziesz go tutaj) starałam się przybliżyć Wam pojęcie mindfulness. Aby lepiej ją zobrazować, posłużyłam się przykładem Joan Didion i jej tendencji do praktykowania uważności zarówno na zajęciach uczelnianych jak i w podróży pociągiem. Podkreśliłam też dlaczego trening uważności jest szczególnie istotny w kontekście edukacyjnym.
Dziś przybliżę Wam konkretne korzyści płynące z regularnej praktyki uważności, zarówno dla uczniów jak i nauczycieli. A zatem: co daje nam praktyka uważności w kontekście edukacyjnym?
Uważność pomaga zredukować stres i lęk, w tym stres egzaminacyjny
Trening uważności pozwala nam się wyciszyć a tym samym zmniejszyć poziom odczuwanego przez nas stresu i lęku. Środowisko szkolne jest dla wielu z nas, zarówno uczniów jak i nauczycieli, środowiskiem stresującym. Każdego dnia naszych uczniów czeka wiele stresujących sytuacji, takich jak sprawdziany, wystąpienia publiczne (prezentacje, referaty), zabieranie głosu w dyskusji. Odczuwany przez uczniów stres bardzo często wpływa na ich wystąpienia a tym samym na ich osiągnięcia. Natomiast regularnie praktykowana mindfulness obniża poziom odczuwanego stresu oraz lęku, także w sytuacji testowej / egzaminacyjnej.
Co więcej, uczniowie regularnie praktykujący uważność w sytuacji stresowej wiedzą, co zrobić, aby obniżyć poziom odczuwanego stresu. To z kolei pozwala im lepiej się skoncentrować na konkretnej sytuacji, w jakiej się znajdują (także testowej / egzaminacyjnej).
Uważność poprawia koncentrację
Regularna praktyka uważności sprawia, że jesteśmy bardziej obecni – my, nauczyciele, w samym procesie nauczania i w interakcjach z uczniami, nasi uczniowie z kolei potrafią bardziej skoncentrować się na uczeniu się. Uważność szczególnie pozytywnie wpływa na zdolność do koncentracji w przypadku wykonywania zadań wymagających dużego skupienia. Jednocześnie obniża się tendencja do „odpływania” myślami czy wręcz śnienia na jawie. To z kolei przekłada się na lepsze osiągnięcia edukacyjne naszych uczniów. Trening uważności pomaga nam również szybciej ponownie się skupić na wykonywanym zadaniu, kiedy na chwilę zdarzy nam się odpłynąć myślami. Nasza umiejętność do skupiania się na chwili obecnej pozwala nam uporać się z tym, co wykonujemy w danym momencie łatwiej i bez niepotrzebnego błądzenia myślami. Jesteśmy zatem bardziej produktywni.
Uważność wpływa korzystnie na naszą regulację emocjonalną
Uważność pomaga nam lepiej panować nad emocjami. Skoro coraz częściej jesteśmy obserwatorami zarówno tego, co dzieje się wokół nas, ale także tego, co dzieje się w nas samych (z nami samymi), uczymy się reagować w sposób bardziej świadomy. Dzięki temu lepiej potrafimy odczytać sygnały płynące z naszego ciała, co w konsekwencji pozwala nam w porę zareagować i nie dać się ponieść automatycznym reakcjom i emocjom. Stajemy się zatem mniej reaktywni oraz lepiej radzimy sobie z zadaniami, które aktywują w nas emocje. Dzięki temu wiemy jak się zatrzymać w sytuacji, która wzbudza w nas silne emocje zanim zareagujemy w sposób impulsywny.
Dzięki uważności wykazujemy większe zrozumienie, zarówno w stosunku do siebie jak i innych
Poprzez praktykowanie uważności stajemy się bardziej świadomi tego, jak się czujemy oraz jaka jest nasza kondycja zarówno psychiczna jak i fizyczna. Dzięki temu jesteśmy w stanie ocenić na co możemy sobie pozwolić danego dnia a co sobie lepiej odpuścić i wrócić do tego wtedy, kiedy będzie w nas więcej energii lub też więcej spokoju. W ten sposób działamy zgodnie z sobą i naszymi możliwościami, co przekłada się na jakość naszego nauczania.
Co więcej, uważność na własną osobę uwrażliwia nas też na drugiego człowieka. Nauczyciele praktykujący uważność wykazują większą empatię nie tylko w stosunku do siebie ale także w stosunku do swoich uczniów. Dzięki temu potrafią lepiej budować i wzmacniać relacje z uczniami i innymi nauczycielami. Nasi uczniowie z kolei stają się bardziej koleżeńscy i otwarci na swoich kolegów z klasy. A to pomaga im zrozumieć, że nie są sami ze swoimi problemami i zmartwieniami, że inni mogą odczuwać i przeżywać podobne historie do ich własnych.
Uważność obniża poziom znudzenia
Bezmyślność, czyli brak uważności, niedostrzeganie szczegółów, zmian wokół nas, powoduje, że nasze życie oraz wszystko co się w nim wydarza postrzegamy jako nudne. Każdy dzień wygląda pozornie tak samo: szkoła, lekcje, prace domowe. To z kolei wyzwala w nas apatię i niemoc.
Sytuacja zmienia się jednak diametralnie, kiedy stajemy się bardziej uważni na to, co dzieje się w naszym życiu każdego dnia; kiedy zwracamy uwagę na szczegóły, nawet te z pozoru mało istotne; kiedy zdajemy sobie sprawę z tego, czego się nauczyliśmy, jak wzbogaciliśmy naszą wiedzę. Do głowy przychodzi mi tutaj pomysł, którym podzieliłam się z Wami w jednym z moich artykułów (znajdziecie go tutaj), a mianowicie: W drodze do szkoły: coś nowego, coś, czego do tej pory nie widziałam. Nawet z pozoru zwykły spacer do szkoły może przerodzić się w fascynującą wędrówkę pod warunkiem, że będziemy uważni i zaczniemy dostrzegać świat dookoła nas.
Podobnie jest w przypadku uczenia się. Jeżeli założymy, że istotnym elementem nudy jest walka o utrzymanie uwagi, to naturalnym środkiem zaradczym może się okazać trening uważności.
Uważność pomaga nam zmienić sposób myślenia: z fixed mindset na growth mindset
Carol Dweck wyróżniła dwa sposoby myślenia, a mianowicie fixed mindset (podejście nastawione na trwałość) oraz growth mindset (podejście nastawione na rozwój). Ci z nas, którzy reprezentują fixed mindset są przekonani, że nasze talenty, zdolności i umiejętności są stałe i nie da się ich zmienić ani rozwinąć. Natomiast osoby, które są nastawione na rozwój (growth mindset) uważają, że zarówno inteligencję, talent czy nasze umiejętności możemy całe życie rozwijać jeżeli tylko będziemy wytrwale do tego dążyć. Co ciekawe, nie rodzimy się z danym podejściem do naszych zdolności, ale nabywamy je wraz z naszymi doświadczeniami, osobami, które spotykamy na naszej drodze, tym, jak te osoby reagują na nasze sukcesy i porażki.
Jak zatem uważność może nam pomóc wykształcić w nas podejście nastawione na rozwój? Uważność przede wszystkim pomaga nam skupiać się na chwili obecnej, na tym, co możemy zrobić tu i teraz, aby zawalczyć o sukces. Pokazuje nam jak ważna jest droga do osiągnięcia celu. Pozwala nam dostrzec te wszystkie małe kroczki, drobne etapy, które z każdym dniem przybliżają nas do osiągnięcia upragnionego celu. O ile tylko mocno się zaangażujemy i będziemy wytrwali w naszych staraniach.
Nauczycielom i rodzicom z kolei uważność pomaga dobierać słowa w taki sposób, aby umacniać w dzieciach i uczniach poczucie, że wytrwałość i zaangażowanie pozwolą im na osiągnięcie celu, do jakiego dążą. Zamiast mówić: „Nie potrafisz” można powiedzieć: „Dziś jeszcze nie jesteś gotowy”. Najważniejsze zdaje się być zachęcanie naszych uczniów do podejmowania wyzwań, do uczenia się na błędach i do czerpania radości z tego, co dzieje się teraz, czyli z bycia w drodze, która kiedyś zaprowadzi nas do celu.
Podsumowując…
Regularna praktyka uważności w dłuższej perspektywie poprawia nasz ogólny dobrostan. Jest to kluczowe zarówno z punktu widzenia uczniów jak i nauczycieli. Uważność pomaga w walce z wypaleniem zawodowym, tak częstym dziś u nauczycieli. Zmniejsza uczucie wyczerpania, poprawia nastrój, reakcję na stres oraz wigor, co przekłada się na niższy poziom wypalenia. W przypadku uczniów trening uważności skutecznie pomaga w walce z depresją.
Aby trening uważności odniósł jednak swój skutek, zarówno nauczyciele jak i uczniowie muszą być zaangażowani w wykonywane ćwiczenia. Dlatego tak ważne wydaje się odpowiednie przygotowanie zarówno nauczycieli, którzy będą prowadzić ćwiczenia na uważność ze swoimi uczniami, jak i samych uczniów, którzy te ćwiczenia będą wykonywać. Autentyczność osoby wprowadzającej nas do świata mindfulness jest niezwykle istotna. Wydaje się, że od tego, na jakiego nauczyciela trafimy zależy nasz stosunek do uważności, szczególnie, kiedy jesteśmy do tych technik nastawieni sceptycznie już od samego początku.
Pisanie i uważność wydają się być pod wieloma względami podobne. Ale o tym co dokładnie mają ze sobą wspólnego pisanie i uważność, jak praktykować oraz wprowadzać do swoich zajęć uważne pisanie, napiszę już wkrótce!
Tymczasem zachęcam Was do zapoznania się z rozdziałem „Edukacja i wyniki w nauce” z książki „Uważność. Trening mindfulness na co dzień” autorstwa Stephena McKenzie oraz Craiga Hasseda, który pokazuje jak ważny jest trening uważności w edukacji.